اگر خوب جستجو کنیم ، می یابیم که رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نه تنها مشخصات سجده گاه را برایمان تبیین نموده اند ، بلکه به هنگام عمل ، خود نیز آنرا به کار بسته اند و طریقه صحیح سجده کردن را به اصحاب خویش آموخته اند.

به عنوان نمونه ، وائل ( که یکی از صحابه است ) ، نقل می کند که پیامبر را دیدم ، در حالیکه پیشانی و بینی مبارک خویش را به هنگام سجده بر روی زمین گذارده است⁽⁴⁾

ابو هریره و ابی سعید خدری نیز در روایاتی جداگانه می گویند که بر اثر بارش باران ، خاک زمین تر شده بود ، اما با این حال رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) بر روی زمین سجده نمود و ما خود اثر آنرا را بر پیشانی آن بزرگوار مشاهده کردیم ⁽⁵⁾.

عائشه می گوید که رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) هیچگاه به هنگام سجده پیشانی خویش را با چیزی نمی پوشاند ⁽⁶⁾ و یا بر طبق حدیثی دیگر ، آن حضرت حتی اجازه نمی داد تا عمامه او نیز به هنگام سجده پیشانی او را بپوشاند و مانع تماس آن با سجده گاهش گردد ⁽⁷⁾.

از این دسته از روایات به خوبی روشن می شود که رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) حتی در شرایط غیر طبیعی نظیر بارش باران ، باز نیز بر روی آنها سجده می نمود .

پیامبر و سجده گاهی غیر از زمین :

دقت در سیره رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) این مطلب را نیز برای ما روشن می سازد که علاوه بر زمین که سجده نمودن بر روی آن مجاز است ، بر روی گیاهانی که از زمین می رویند و برای خوراک و پوشاک مصرف نمی گردند نیز می توان سجده نمود ، چرا که آن حضرت بعضی اوقات نیز بر روی اجزای برخی گیاهان سجده می نمود .

ابو سعید خدری نقل می کند که روزی بر پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) وارد شدم و آن حضرت را در حالی یافتم که  روی حصیری نماز می خواند و به روی آن مشغول سجده بود .⁽⁸⁾  

انس بن مالک نیز در چندین حدیث نقل می نماید که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) بر روی حصیر نماز می خواندند . به عنوان نمونه ، انس می گوید که روزی رسول خدا برای صرف غذا دعوت شده بودند . پس از صرف غذا فرمودند : برخیزید تا به همراه شما نماز بخوانم . ما حصیری را تمیز نمودیم و آن حضرت بر روی آن قرار گرفتند و مشغول نماز شدند و ما نیز به همراه آن بزرگوار به نماز ایستادیم . ⁽⁹⁾

یکی دیگر از چیزهائی که پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) بر روی آن به نماز می ایستادند و به هنگام سجده پیشانی مبارک خویش را بر آن می نهادند ، " خمره " نام دارد . خمره ، سجاده کوچکی است که از شاخه درخت خرما یا بقیه گیاهان تهیه می شود و به هنگام سجده صورت را بر روی آن می گذارند ⁽¹⁰⁾ . ابن عباس ، ابن عمر و همچنین ام سلمه ، میمونه و عائشه که از زنان پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله وسلم ) بودند ، در روایتهائی مجزا نقل می کنند که آن حضرت بر روی خمره نماز می گزاردد ⁽¹⁵⁾ و برخی اوقات شخصی را امر می نمود تا برای آن حضرت خمره ای از مسجد بیاورد تا روی آن به نماز بایستد .⁽¹¹⁾

بنا بر این ، مشخص  گشت که رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) بر روی خاک و سنگریزه  و یا اجزائی از گیاهان که مصرف خوراکی و یا پوشاکی ندارند ، سجده می نمودند .

سجده گاه صحابه :

این سیره و عملکرد  رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به قدری آشکار و روشن بود که اصحاب نیز آنرا به وضوح دریافته بودند و آنان نیز سجده گاه خویش را زمین و یا برخی اجزاء گیاهان قرار می دادند و از سجده بر چیزهای دیگر اجتناب می نمودند . به عنوان نمونه ، جابر بن عبدالله انصاری نقل می کند که ظهر هنگامی ، به همراه پیامبر مشغول نماز بودم و هوا بسیار گرم بود . من مشتی از سنگ ریزه ها را برداشتم و آنرا در کف دست خویش گرفتم و سپس آنها را به دست دیگر خود ریختم تا اینکه خنک شد . سپس بر روی آن سجده نمودم . ⁽¹²⁾

بیهقی که خود از علمای بزرگ اهل تسنن است ، پس از ذکر این حدیث ، نقل می کند : اگر سجده کردن بر لباس جایز بود ، قطعا سجده نمودن بر آن آسان تر از خنک نمودن سنگ ریزه ها و سجده بر آنها بود . . . ⁽¹³⁾

لذا این روایت و نظایر آن به روشنی مشخص می کند که سجده بر لباس و . . . در حالت عادی جایز نخواهد بود .

آنچه ذکر شد ، تنها مقداری مختصر و اندک از روایات فراوانی است که در خصوص سیره رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در انتخاب محل سجده ذکر شده است .

 بر این اساس ، مشخص می گردد که حتی بر طبق کتب معتبر اهل تسنن و روایات متعددی که راویان مختلف از سیره و سنت رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل نموده اند ، نظر و عملکرد شیعه نه تنها کاملا منطبق بر سنت نبوی است ، بلکه شیعیان رعایت برتری و فضیلت را نیز می نمایند و سعی می کنند تا بر روی خاک سجده کنند . اما متأسفانه عمده فرق اسلامی و برادران اهل تسنن ما ، نسبت به این سنت مهم رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) کم توجه عمل می نمایند .

حکمت سجودی این گونه . . . :

در کنار تمامی این مسائل ، باز نیز ائمه اطهار ( علیهم السلام) ذهن پرسشگر ما را به حال خویش رها ننمودند و گوشه ای از حکمت برگزیده شدن خاک و اجزاء غیر خوراکی و پوشاکی گیاهان برای سجده را برایمان بیان نمودند .

 هنگامی که امام صادق ( علیه السلام ) حکم سجده گاه را برای هشام بن حکم بیان نمودند ، هشام از علت آن پرسید . حضرت در پاسخ فرمود : زیرا سجود ، خضوع در برابر خداوند است ، پس نمی شود بر آنچه که خورده می شود و یا پوشیده می گردد سجده نمود ، چرا که دنیازدگان بنده خوراک و پوشاک خویشند ، اما شخصی که سجده می کند ، به هنگام سجود در حال عبادت خداوند است ، پس نباید پیشانی خویش را به هنگام سجده بر معبود اهل دنیا بگذارد ( که بوسیله آن فریفته شده اند ) و سجده نمودن بر زمین برتر است ، چرا که در آن تواضع و خضوع به درگاه الهی بیشتر است . ⁽¹⁴⁾ "

تربتی مقدس ، سجده گاهی برتر :

پس همانگونه که مشخص شد ، بر اساس سنت پیامبر، در کنار اجزاء غیر خوراکی و پوشاکی گیاهان ، خاک برترین سجده گاه است و تمامی ما می توانیم خاک هر سرزمینی را برای سجده نمودن انتخاب کنیم . ولی ائمه ما حتی مقدس ترین خاکها را نیز به ما معرفی کردند تا بتوانیم برای سجده خویش آنها را برگزینیم . تمامی مردم جهان می دانند که زمین و خاک سرزمینهای گوناگون ارزشهای متفاوتی دارند و حتی از نظر مادی نیز دارای ارزش یکسانی نیستند . دین ما نیز به ما می آموزد که برخی سرزمینها از منظر معنوی جایگاه به خصوصی دارند و از اهمیت و ارزش بیشتری برخوردارند . پس به نظر می رسد که برای نزدیکی بیشتر به پروردگارمان می توانیم خاکی با قداست بیشتر را برای سجده نمودن خویش برگزینیم . اما کدام خاک ؟ شیعه به پیروی از ائمه خویش سعی می کند تا خاکی را برای سجده خود برگزیند که پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) آنرا مورد تکریم و احترام ویژه خویش قرار می داد ، آنرا می بوئید و می بوسید و از آن محافظت می نمود ⁽¹⁵⁾. بر اساس روایات معتبری که تمامی مسلمین ( اعم از شیعه و سنی) آنها را نقل نموده اند ، تربت امام حسین ( علیه السلام ) حتی متجاوز از 50 سال پیش از وقوع حادثه کربلا و شهادت آن حضرت ، در نزد رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) از کرامت و قداست ویژه ای برخوردار بود و آن حضرت حرمت مخصوصی را برای آن قائل بودند . تا جائی که بنابر نقل کتب معتبر اهل تسنن ، ملائکه الهی به امر پروردگار مقداری از این تربت مقدس را برای پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) آوردند و به آن حضرت تقدیم داشتند . ⁽¹⁶⁾

 پس چه نیکوست که ما نیز به دنبال آن حضرت ، سجده گاه خویش را از تربت امام حسین (علیه السلام) برگزینیم و با سجده بر تربت کسی که تمام هستی خود را در راه محبوب خویش فدا نمود ، به پروردگارمان تقرب جوئیم .

پی نوشتها: در ادامه.....................