2-دلائل و روایات فراوانی در خصوص سجده گاه انسان از اهل بیت ( علیه السلام ) به ما رسیده است که مورد استناد فقها قرار گرفته و آنان بر اساس آن مشخصات محل سجده را این گونه بیان نموده اند که به عنوان نمونه به یک مورد آن اشاره می کنیم : هشام بن حکم از امام صادق (علیه السلام ) خواست تا او را از چیزهائی که سجده بر آنها صحیح است آگاه کنند ، حضرت در پاسخ فرمودند : ‘‘ السجود لا یجوز إلا علی الأرض ، أو علی ما أنبتت الأرض إلا علی ما أکل او لبس ‘‘ ، ‘‘ سجده بر هیچ چیز جائز نیست ، مگر بر زمین و آنچه زمین آنرا می رویاند ، بغیر از چیزهائی که خورده می شوند یا پوشیده می گردند . ‘‘( من لا یحضره الفقیه ، جلد 1 ، صفحه 272 )

3-صحیح بخاری ( کتاب التیمم و کتاب الصلوة ، باب فضل استقبال القبله) ، جلد 1 ، صفحه 86 و113 – صحیح مسلم ( باب المساجد و مواضع الصلوة) ، جلد 2 ، صفحه 64 - صحیح ترمذی (کتاب الصلوة ، باب أن الأرض کلها مسجد الا المقبرة و الحمام و کتاب السیر، باب ما جاء فی الغنیمة )، جلد 1 ، صفحه 199 و جلد 3 ، صفحه 56- سنن نسائی ( کتاب الغسل و التیمم ، باب التیمم بالصعید و کتاب المساجد ، الترغیب فی الجلوس فی المسجد و انتظار الصلوة)، جلد 1 ، صفحه 210، جلد 2 صفحه 56 – سنن ابن ماجه ( کتاب الطهارة و سننها ، ابواب التیمم ، باب ما جاء فی السبب ، حدیث 567)، جلد 1 ، صفحه 188 – سنن دارمی ( کتاب السیر، باب الغنیمة لا تحل لأحد قبلنا) ، جلد 2، صفحه 224 – سنن ابوداوود ، جلد 1 ، صفحه 118 – مسند احمد ، جلد 1 ، صفحه 301 – جلد 2 ، صفحه 250 و 222 – جلد 3 ، صفحه 304– جلد 4 صفحه 416 – جلد 5 ، صفحه 383 و 256و 161 و 148 و 248 و 145 – و . . .

4-عن وائل قال : ‘‘ رأیت رسول الله یسجد علی الأرض واضعا جبهته و أنفه فی سجوده ‘‘. مسند احمد (مسند الکوفیین)، جلد 4 ، صفحه 317

5-صحیح بخاری ( کتاب الأذان ، باب وجوب صلاة الجماعة ، باب فضل السجود ، باب التسلیم- کتاب صلوة التراویح ، کتاب الإعتکاف، باب من خرج من اعتکافه عند الصبح ( ، جلد 1 صفحه 163،198 ،203 ، جلد 2 ، صفحه 254 ، 258، 259– صحیح مسلم ( کتاب الإعتکاف ، جلد 3 ، صفحه 172، 173 – سنن نسائی (کتاب السهو ، باب ترک مسح الجبهة بعد التسلیم)، جلد 3 ، صفحه 79 – سنن ابو داوود (کتاب الصلوة ، باب السجود علی الأنف و الجبهة، باب السجود علی الأنف)، جلد 1 ، صفحه 204 ، 207 – مسند احمد جلد 3 ، صفحه 60 ، 74

6-مسند احمد ، جلد 6 ، صفحه 58– کنزالعمال ، جلد 4 صفحه 212

7-طبقات جلد 1 ، صفحه 455

8- صحیح مسلم ( کتاب المساجد و مواضع الصلوة )، جلد 2 ، صفحه 62

9- صحیح بخاری ( کتاب الصلوة ، باب الصلاة علی الحصیر و کتاب الأذان ، باب وضوة الصبیان و . . . )، جلد 1 ، صفحه 101 و 209– صحیح مسلم ( کتاب المساجد و مواضع الصلوة ، باب جواز الجماعة بالنافله و الصلاة علی الحصیر و . . )، جلد 2 ، صفحه 127 – سنن نسائی (کتاب الإمامة ، باب موقف الإمام إذا کانوا ثلاثا)، جلد 2 ، صفحه 85 – سنن ابی داوود ( کتاب الصلوة ، باب اذا کانوا ثلاثة کیف یقومون)، جلد 1 ، صفحه 146– مسند احمد، جلد 3 ، صفحه 131

10-لسان العرب ، ذیل کلمه خمره

11-صحیح بخاری ( کتاب الصلوة ، باب الصلاة فی السطوح و المنبر و الخشب)، جلد 1 ، صفحه 100 – صحیح ترمذی ( کتاب الصلوة ، باب ما جاء فی الصلاة علی الخمرة)، جلد 1 ، صفحه 207 – سنن نسائی ( کتاب المساجد ، الصلاة علی الخمرة )، جلد 2 ، صفحه 57 – سنن ابن ماجه ( کتاب إقامة الصلوة و السنة فیها ، باب الصلاة علی الخمرة)، جلد 1 ، صفحه 328 – مسند احمد، جلد 6 ، صفحه 335و331و330 – جلد 2 ، صفحه 92و 98 – جلد 6 ، صفحه 302و149و179و209

12-صحیح مسلم (کتاب الحیض)، جلد 1 ، صفحه 168 – صحیح ترمذی ( کتاب الطهارة ، باب ما جاء فی الحائض تتناول الشیئ من المسجد )، جلد 1 ، صفحه 90 – سنن ابن ماجه (کتاب الطهارة و سننها ، باب الحائض تتناول الشیئ من المسجد) ، جلد 1 ، صفحه 207 – سنن نسائی ( کتاب الطهارة ، باب استخدام الحائض و کتاب الحیض و الإستحاضة ، باب استخدام الحائض) ، جلد 1 ، صفحه 146و192 – سنن ابی داوود (کتاب الطهارة ، باب فی الحائض تناول من المسجد )، جلد 1 صفحه 65 ، مسند احمد ( باقی مسند الأنصار و . . . ) ، جلد 6 ، صفحه 45و106و179و214و229و245

13-سنن نسائی ( کتاب الإفتتاح ، باب التطبیق ، باب تبرید الحصی للسجود)، جلد 2 ، صفحه 204 – سنن ابی داوود ( کتاب الصلوة ، باب فی وقت صلاة الظهر)، جلد 1 ، صفحه 100 – مسند احمد، جلد 3 ، صفحه 327 – سنن بیهقی ، جلد 2 ، صفحه 105

14-سنن بیهقی ، جلد 2 ، صفحه 105

15- قال الصادق (علیه السلام) : ‘‘. . . لأن السجود خضوع لله عزوجل فلا ینبغی أن یکون علی ما یؤکل أو یلبس لأن أبناء الدنیا عبید ما یأکلون و یلبسون و الساجد فی سجوده فی عبادة الله عزوجل فلا ینبغی أن یضع جبهته فی سجوده علی معبود ابناء الدنیا الذین اغتروا بغرورها و السجود علی الأرض أفضل لأنه أبلغ فی التواضع و الخشوع لله عزوجل ‘‘ ( من لا یحضره الفقیه ، جلد 1 ، صفحه 272 )

اگر خوب جستجو کنیم ، می یابیم که رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نه تنها مشخصات سجده گاه را برایمان تبیین نموده اند ، بلکه به هنگام عمل ، خود نیز آنرا به کار بسته اند و طریقه صحیح سجده کردن را به اصحاب خویش آموخته اند.

به عنوان نمونه ، وائل ( که یکی از صحابه است ) ، نقل می کند که پیامبر را دیدم ، در حالیکه پیشانی و بینی مبارک خویش را به هنگام سجده بر روی زمین گذارده است⁽⁴⁾

ابو هریره و ابی سعید خدری نیز در روایاتی جداگانه می گویند که بر اثر بارش باران ، خاک زمین تر شده بود ، اما با این حال رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) بر روی زمین سجده نمود و ما خود اثر آنرا را بر پیشانی آن بزرگوار مشاهده کردیم ⁽⁵⁾.

عائشه می گوید که رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) هیچگاه به هنگام سجده پیشانی خویش را با چیزی نمی پوشاند ⁽⁶⁾ و یا بر طبق حدیثی دیگر ، آن حضرت حتی اجازه نمی داد تا عمامه او نیز به هنگام سجده پیشانی او را بپوشاند و مانع تماس آن با سجده گاهش گردد ⁽⁷⁾.

از این دسته از روایات به خوبی روشن می شود که رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) حتی در شرایط غیر طبیعی نظیر بارش باران ، باز نیز بر روی آنها سجده می نمود .

پیامبر و سجده گاهی غیر از زمین :

دقت در سیره رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) این مطلب را نیز برای ما روشن می سازد که علاوه بر زمین که سجده نمودن بر روی آن مجاز است ، بر روی گیاهانی که از زمین می رویند و برای خوراک و پوشاک مصرف نمی گردند نیز می توان سجده نمود ، چرا که آن حضرت بعضی اوقات نیز بر روی اجزای برخی گیاهان سجده می نمود .

ابو سعید خدری نقل می کند که روزی بر پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) وارد شدم و آن حضرت را در حالی یافتم که  روی حصیری نماز می خواند و به روی آن مشغول سجده بود .⁽⁸⁾  

انس بن مالک نیز در چندین حدیث نقل می نماید که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) بر روی حصیر نماز می خواندند . به عنوان نمونه ، انس می گوید که روزی رسول خدا برای صرف غذا دعوت شده بودند . پس از صرف غذا فرمودند : برخیزید تا به همراه شما نماز بخوانم . ما حصیری را تمیز نمودیم و آن حضرت بر روی آن قرار گرفتند و مشغول نماز شدند و ما نیز به همراه آن بزرگوار به نماز ایستادیم . ⁽⁹⁾

یکی دیگر از چیزهائی که پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) بر روی آن به نماز می ایستادند و به هنگام سجده پیشانی مبارک خویش را بر آن می نهادند ، " خمره " نام دارد . خمره ، سجاده کوچکی است که از شاخه درخت خرما یا بقیه گیاهان تهیه می شود و به هنگام سجده صورت را بر روی آن می گذارند ⁽¹⁰⁾ . ابن عباس ، ابن عمر و همچنین ام سلمه ، میمونه و عائشه که از زنان پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله وسلم ) بودند ، در روایتهائی مجزا نقل می کنند که آن حضرت بر روی خمره نماز می گزاردد ⁽¹⁵⁾ و برخی اوقات شخصی را امر می نمود تا برای آن حضرت خمره ای از مسجد بیاورد تا روی آن به نماز بایستد .⁽¹¹⁾

بنا بر این ، مشخص  گشت که رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) بر روی خاک و سنگریزه  و یا اجزائی از گیاهان که مصرف خوراکی و یا پوشاکی ندارند ، سجده می نمودند .

سجده گاه صحابه :

این سیره و عملکرد  رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به قدری آشکار و روشن بود که اصحاب نیز آنرا به وضوح دریافته بودند و آنان نیز سجده گاه خویش را زمین و یا برخی اجزاء گیاهان قرار می دادند و از سجده بر چیزهای دیگر اجتناب می نمودند . به عنوان نمونه ، جابر بن عبدالله انصاری نقل می کند که ظهر هنگامی ، به همراه پیامبر مشغول نماز بودم و هوا بسیار گرم بود . من مشتی از سنگ ریزه ها را برداشتم و آنرا در کف دست خویش گرفتم و سپس آنها را به دست دیگر خود ریختم تا اینکه خنک شد . سپس بر روی آن سجده نمودم . ⁽¹²⁾

بیهقی که خود از علمای بزرگ اهل تسنن است ، پس از ذکر این حدیث ، نقل می کند : اگر سجده کردن بر لباس جایز بود ، قطعا سجده نمودن بر آن آسان تر از خنک نمودن سنگ ریزه ها و سجده بر آنها بود . . . ⁽¹³⁾

لذا این روایت و نظایر آن به روشنی مشخص می کند که سجده بر لباس و . . . در حالت عادی جایز نخواهد بود .

آنچه ذکر شد ، تنها مقداری مختصر و اندک از روایات فراوانی است که در خصوص سیره رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در انتخاب محل سجده ذکر شده است .

 بر این اساس ، مشخص می گردد که حتی بر طبق کتب معتبر اهل تسنن و روایات متعددی که راویان مختلف از سیره و سنت رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل نموده اند ، نظر و عملکرد شیعه نه تنها کاملا منطبق بر سنت نبوی است ، بلکه شیعیان رعایت برتری و فضیلت را نیز می نمایند و سعی می کنند تا بر روی خاک سجده کنند . اما متأسفانه عمده فرق اسلامی و برادران اهل تسنن ما ، نسبت به این سنت مهم رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) کم توجه عمل می نمایند .

حکمت سجودی این گونه . . . :

در کنار تمامی این مسائل ، باز نیز ائمه اطهار ( علیهم السلام) ذهن پرسشگر ما را به حال خویش رها ننمودند و گوشه ای از حکمت برگزیده شدن خاک و اجزاء غیر خوراکی و پوشاکی گیاهان برای سجده را برایمان بیان نمودند .

 هنگامی که امام صادق ( علیه السلام ) حکم سجده گاه را برای هشام بن حکم بیان نمودند ، هشام از علت آن پرسید . حضرت در پاسخ فرمود : زیرا سجود ، خضوع در برابر خداوند است ، پس نمی شود بر آنچه که خورده می شود و یا پوشیده می گردد سجده نمود ، چرا که دنیازدگان بنده خوراک و پوشاک خویشند ، اما شخصی که سجده می کند ، به هنگام سجود در حال عبادت خداوند است ، پس نباید پیشانی خویش را به هنگام سجده بر معبود اهل دنیا بگذارد ( که بوسیله آن فریفته شده اند ) و سجده نمودن بر زمین برتر است ، چرا که در آن تواضع و خضوع به درگاه الهی بیشتر است . ⁽¹⁴⁾ "

تربتی مقدس ، سجده گاهی برتر :

پس همانگونه که مشخص شد ، بر اساس سنت پیامبر، در کنار اجزاء غیر خوراکی و پوشاکی گیاهان ، خاک برترین سجده گاه است و تمامی ما می توانیم خاک هر سرزمینی را برای سجده نمودن انتخاب کنیم . ولی ائمه ما حتی مقدس ترین خاکها را نیز به ما معرفی کردند تا بتوانیم برای سجده خویش آنها را برگزینیم . تمامی مردم جهان می دانند که زمین و خاک سرزمینهای گوناگون ارزشهای متفاوتی دارند و حتی از نظر مادی نیز دارای ارزش یکسانی نیستند . دین ما نیز به ما می آموزد که برخی سرزمینها از منظر معنوی جایگاه به خصوصی دارند و از اهمیت و ارزش بیشتری برخوردارند . پس به نظر می رسد که برای نزدیکی بیشتر به پروردگارمان می توانیم خاکی با قداست بیشتر را برای سجده نمودن خویش برگزینیم . اما کدام خاک ؟ شیعه به پیروی از ائمه خویش سعی می کند تا خاکی را برای سجده خود برگزیند که پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) آنرا مورد تکریم و احترام ویژه خویش قرار می داد ، آنرا می بوئید و می بوسید و از آن محافظت می نمود ⁽¹⁵⁾. بر اساس روایات معتبری که تمامی مسلمین ( اعم از شیعه و سنی) آنها را نقل نموده اند ، تربت امام حسین ( علیه السلام ) حتی متجاوز از 50 سال پیش از وقوع حادثه کربلا و شهادت آن حضرت ، در نزد رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) از کرامت و قداست ویژه ای برخوردار بود و آن حضرت حرمت مخصوصی را برای آن قائل بودند . تا جائی که بنابر نقل کتب معتبر اهل تسنن ، ملائکه الهی به امر پروردگار مقداری از این تربت مقدس را برای پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) آوردند و به آن حضرت تقدیم داشتند . ⁽¹⁶⁾

 پس چه نیکوست که ما نیز به دنبال آن حضرت ، سجده گاه خویش را از تربت امام حسین (علیه السلام) برگزینیم و با سجده بر تربت کسی که تمام هستی خود را در راه محبوب خویش فدا نمود ، به پروردگارمان تقرب جوئیم .

پی نوشتها: در ادامه.....................

سوال من این است که چرا از مهر برای خواندن نماز و سجده استفاده می کنیم؟  می دانم که بدون مهر نماز خواندن یک بدعت است ولی می خواستم به صورت روایی یا جواب عقلانی خوب بدانم. با تشکر در پناه حضرت .

جواب:

همانگونه که می دانی ، سجده نه تنها بخشی از اجزاء عباداتی نظیر نماز است ،  بلکه خود نیز به تنهائی عبادتی بلند مرتبه  محسوب می شود و حتی در هنگام قرائت برخی از آیات قرآن کریم نیز به جای آوردن آن واجب می گردد . حتی بر اساس تعالیم رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم )  ، سجده نزدیک ترین حالت بنده به پروردگار به شمار می آید⁽¹⁾ . لذا با توجه به جایگاه رفیعی که سجده از آن برخوردار است ، به جای آوردن صحیح آن برای تک تک مسلمین اهمیتی ویژه پیدا می کند . در این میان یکی از مسائل عمده ای که در بجای آوردن صحیح سجده وجود دارد ، محلی است که می توانیم بر روی آن سجده کنیم . از این رو و با توجه به اینکه ما نمی توانیم بوسیله عقل خویش شیوه بجای آوردن درست سجده را بیابیم ، باید کوشش کنیم تا با مراجعه به شریعت ، دریابیم که خداوند طریقه صحیح آنرا چگونه به ما می آموزد .

شیعه و سجده :

اگر به آموزه های ائمه اطهار ( علیهم السلام ) مراجعه نمائیم ، اهل بیت ( علیهم السلام ) برای ما مشخص می سازند که در شرایط عادی و در غیر حالت اضطرار ، باید بر روی زمین و اجزای آن و یا آنچه که از آن می روید ( به استثنای خوراکیها و چیزهائی که برای تهیه لباس بکار می روند ) سجده کنیم ⁽²⁾. لذا ما می توانیم بر روی هرچیز که از اجزای زمین محسوب شود ، نظیر خاک ، سنگ ، شن و . . .  و یا آنچه که از گیاهان به حساب می آیند ، ( غیر از خوراکیها و چیزهائی که برای تهیه لباس بکار می روند) همانند چوب و برگ درختان سجده نمائیم . اما در میان این طیف وسیعی که می توانیم آنها را سجده گاه خویش قرار دهیم ، سجده نمودن بر خاک از فضیلت بیشتری برخوردار است و اهل بیت ( علیهم السلام ) به ما توصیه نموده اند تا جائی که برایمان ممکن است ، بر روی خاک سجده کنیم . بر این اساس و با توجه به شرایط زندگی امروزی که همیشه انسان به خاک تمیز و پاکیزه دسترسی ندارد ، شیعیان خاک را به صورت مهر در می آورند تا ضمن آنکه بتوانند آنرا به راحتی و در همه جا همراه خویش داشته باشند ، نسبت به پاکیزه بودن آن نیز اطمینان پیدا کنند .

آگاهی از سنت پیامبر :

در نزد شیعه ، ائمه اطهار ( علیهم السلام ) برترین ، مطمئن ترین و موثق ترین حاملان احادیث و سنت نبوی به شمار می آیند و همانگونه که خود در احادیث مکرر،  بیان می کنند ، تمامی آنچه را که به ما می آموزند از طریق رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم) تعلیم گرفته اند . حتی این عقیده ، اعتقادی  منحصر به شیعه نیز نیست و بسیاری از بزرگان اهل تسنن نیز ائمه اطهار ( علیهم السلام ) را به عنوان راویان موثق احادیث رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) محسوب می کنند و احادیث متعددی از پیامبر را از آن بزرگواران نقل می نمایند . بنابر این همین که آنان حکم سجده برای ما این گونه بیان می دارند ، برایمان کافی است و مطمئن می گردیم که قطعا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز همین گونه عمل می نمودند .

 اما خوشبختانه این سنت نبوی و مشخصات سجده گاه رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) ، تنها از طریق ائمه برای ما تبیین نگردیده است ، بلکه راویان متعددی از میان صحابه و تابعین ، روایات فراوانی را نقل می کنند که به روشنی سنت پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) را برای ما آشکار می سازد . ویژگی بارز این روایات آنست که تمامی مسلمین آنها را پذیرفته اند و علاوه بر کتب شیعیان ، در مهمترین کتب اهل تسنن ( نظیر صحاح سته و . . . ) نیز نقل گشته و مورد پذیرش بزرگان اهل سنت نیز قرار گرفته است . برای آنکه بتوانیم در کنار برادران اهل تسنن خویش جوانب مختلف این مطلب را بیشتر روشن سازیم و سنت راستین رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) را به دور از تعصب و غرض ورزی درک کنیم ، در این نامه به بررسی مختصر برخی از آنها که در معتبرترین کتب اهل تسنن پس از قرآن کریم نقل گشته است ، خواهیم پرداخت .

سجده گاه پیامبر :

بر اساس حدیث بسیار مشهوری که معتبرترین منابع فقهی شیعه و سنی و کتب فراوانی در میان مسلمین آنرا نقل نموده اند، ....

 ادامه دارد......

سال نو مبارک

به امید ظهور امام زمان حضرت مهدی موعود (عج) دراین سال